قانون کپی رایت یا حق تکثیر در کشور ما چه وضعی دارد؟
- حق نشر، حق تکثیر یا کپی رایت،مجموعه ای از حقوق انحصاری است که به ناشر یا پدیدآورنده یک اثر اصل و منحصربه فرد، تعلق مگیرد و حقوقی از قبیل نشر ، تکثیر و الگوبرداری از اثر را شامل می شود. در بیشتر حوزه های قضایی، حق نشر از آغاز پدید آمدن یک اثر به آن تعلق می گیرد و نیازی به ثبت اثر نیست . دارندگان حق تکثیر برای کنترل تکثیر و دیگر بهره برداری ها از آثار خود، برای زمانی مشخصی حقوق قانونی و انحصاری دارند و بعد از آن اثر وارد مالکیت عمومی می شود. هر گونه استفاده و بهره برداری از این آثار، منوط به دریافت اجازه از ناشر یا پدیدآورنده آن اثر است , استفاده در شرایطی که طبق قانون محدودیت یا استثنایی وجود دارد، مانند استفاده منصفانه، به دریافت اجازه از دارنده حق تکثیر نیاز ندارد. دارنده حق تکثیر می تواند حقوق خود را به شخص دیگری منتقل کند. در برخی حوزه های قضایی، حقوق اخلاقی یا حقوق معنوی پدیدآورند گان نیز به رسمیت شناخته می شود، مانند حق یاد شدن برای اثر.
- تاریخچه حق تکثیر با حقوق انحصاری و امتیازات چاپ کتاب آغاز شد. اساسنامه آن در سال 1709 میلادی با نام ملکه بریتانیا نوشته شد و این اولین اساسنامه حق تکثیر بود. در ابتدا حق تکثیر فقط شامل تکثیر کتاب ها می شد، اما به مرور محدودیت های دیگر از قبیل ترجمه و آثار اشتقاقی نیز به آن اضافه شد.
- در کشور ما تاریخچه قانون قانون حق تکثیر مربوط می شود به قانون ثبت علائم تجاری که در سال 1304 تصویب شده و در سال 1348 ، قانون حمایت از حقوق مؤلفان ومصنفان و هنرمندان، به عنوان بدنه اصلی حق تکثیر در ایران تصویب شد ، گرچه هیچ گاه این قانون به درستی اجرا نشده است. همچنین قوانین دیگری وجود دارد مانند قانون ترجمه و تکثیر کتب ونشریات و آثار صوتی ( 1352 )، قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای ( 1379 )و آیین نامه اجرائی مصوب آن 1383 ) ) ، قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری و مواد )سال های 62 ، 63 و 74 ( و قانون تجارت الکترونیک.
ایران از سال 2001 عضو سازمان جهانی « مالکیت فکری » است تا به حال تعدادی از پیمان های مربوطه را پذیرفته است. ایران در سال 1380 به پیمان مادرید برای ثبت بین المللی علائم ملحق شد. ولی عضو «کنوانسیون برن » و هیچ یک از کنوانسیون های بین المللی مربوط به حق تکثیر نیست و در سازمان تجارت جهانی تنها ناظر است و به موافقت نامه « تریپس » نپیوسته ، به این علت آثار پدید آمده در ایران به وسیله افراد مقیم در کشور، در سایر کشورها محافظت نمی شوند. از این رو در صورت تمایل یا نیاز به ثبت هر گونه مالکیت معنوی،باید هر فرد جداگانه در آن کشورها اقدام به ثبت کپی رایت آثار و محصولات و یا علامت تجاری شرکت خود کند.
در سال 1390 پیش نویس لایحه جامع حمایت از حقوق مالکیت ادبی و هنری و حقوق مرتبط، از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به دولت ایران تقدیم شد که در صورت تصویب، جایگزین قوانین فعلی حق تکثیر ایران خواهد شد. در این پیش نویس، مدت حمایت حقوق پدیدآورندگان از 30 به 50 سال افزایش یافته است. اقدام به تدوین پیش نویس قانون جامع حمایت از حقوق مالکیت ادبی و هنری و حقوق مرتبط، از مهر ماه سال 87 و با بررسی چهار قانون شکل گرفت و برای تدوین این پیش نویس 2500 ساعت مطالعات تحقیقاتی و 350 نفر- ساعت جلسه ثب شده است. همچنین برای تدوین این سند، مطالعات تطبیقی مناسبی از کشورهایی چون فرانسه، آلمان، انگلیس، روسیه، مصر، آمریکا، الجزایر و دیگر کشورهایی که در این زمینه اقدامات مؤثری انجام داده اند به عمل آمد.
- ضمانت اجرایی یکی از ویژگی های مثبت در تدوین لایحه جامع حمایت از حقوق مالکیت ادبی و هنری و حقوق مرتبط است که بازدارنده ناقضین این حقوق خواهد بود. با ظهور فناوری های جدید از سال 48 تاکنون، شاهد تحولات بسیاری در این بخش هستیم. در قوانین تدوین شده سال های گذشته، نسبت به بسیاری حوزه ها تعیین تکلیف نشده و قوانین بسیار قدیمی و کهنه است. در لایحه جدید کپی رایت، بحث جامعیت و یکپارچگی قوانین مد نظر قرار گرفته است. ایران از معدود کشورهایی است که در بحث کپی رایت، دچار چندگانگی بوده و قانون جامعی در این باره ندارد، اما در پیش نویس این لایحه ، تمامی ابعاد مختلف پدید آورندگان محصولات، آثار، حقوق معنوی و مادی و واگذاری ها ونقل و انتقالات آثار فکری در تمام زمینه ها لحاظ شده است.
در مقابل CopyRight ، واژه !Copy Left را هم می بینیم که نوعی بازی با کلمه CopyRight است . )در زبان انگلیسی Left متضاد Right است CopyLeft ( ، عملی را توصیف می کند که در آن با استفاده از قانون Copy Right ، تضمین می شود که اجازه نسخه برداری و ویرایش یک اثر برای همگان محفوظ می ماند و هیچ کس اجازه ندارد حق ویرایش و نسخه برداری را از دیگر افراد سلب کند Copy Left را می توان برای تمام آثاری که شامل حق CopyRight می شوند، اعمال کرد. در حالی که CopyRight این اجازه را به پدید آورندگان آثار می دهد تا حقوق کاربران و مصرف کنند گان را محدود کنند Copy Left روشی برای اعطای آزادی به مصرف کنندگان و تضمین حفظ این آزادی برای کلیه افراد است.
