کاربرد صحیح داربست ها در تامین ایمنی پروژه های ساختمانی

بدون اغراق هر ساله هزاران حادثه شغلی در کارگاه های کوچک و بزرگ ساختمانی روی می دهد. نتیجه این حوادث از آسیب دیدگی های جزئی تا قطع عضو- معلولیت و حتی مرگ متفاوت است. بدون شک دلیل بخش مهمی از حوادث، ناآگاهی مهندسین اجرایی، ناظرین ساختمانی و همینطور کارگران از خطرات و روشهای ایمن و حفاظت در عملیات ساختمان است.
در صنعت ساختمان، سالانه بیش از 600 حادثه داربست روی می دهد. همچنین سالانه چندین مورد مرگ در ارتباط با داربست گزارش می شود. تعداد و شدت آسیب دیدگیهاه حوادث دار بست را با یکی از جدیدترین مسائل ایمنی در ساختمان تبدیل کرده
است.
داربست ها را همیشه باید زیر نظر یک کارگر با صلاحیت برپا کرد.
اگرچه سیستمهای داربست سازندگان مختلف متفاوت است. اما الزامات پایه ای معین در میان تمامی سیستم های داربست مشترک است. داربست های قابدار با ارتفاع بیش از 15 متر و داربست های لوله ای و سیستمی با ارتفاع بیش از 10 متر باید توسط مهندس کارشناس طراحی شوند.
ناظر باید دقت کند که داربست مطابق با این طرح ساخته شود.
اجرای داربست را باید پیش از استفاده از نقطه نظرهای زیر بازرسی کرد:
- آسیب دیدگی اجزای سازه ای
- آسیب دیدگی قلابهای روی سکوهای کار پیش ساخته.
- شکاف، گروه و پوسیدگی خشک در تخته الوارها
- تورق در تخته الوار های لایه ای.
- وجود تمامی اجزای لازم برای کار.
- سازگار بودن اجزا
از اجزای سازه ای خمیده آسیب دیده یا به شدت زنگ زده نباید استفاده کرد. به همین ترتیب از سکوهای با قلاب آسیب دیده نیز نباید تا تعمیر شدن به روش صحیح استفاه کرد. تخته الوارهای آسیب دیده را باید از دور خارج کرد و از محیط کار بیرون برد. تا مورد استفاده سکو قرار نگیرند.
انواع اصلی داربستها
- داربست های قابدار لوله فولادی استاندارد
این متداولترین نوع داربست در کارهای ساختمانی است این داربست از لوله های فولادی ساخته می شود. اما لوله های آلومینیومی نیز محبوبیت فزاینده ای پیدا می کنند. داربست با اشکال و دهانه های مختلفی ساخته می شود. این نر دبا نها برای برجهای داربستی مرتفع مناسب نیستند مگر آنکه در فواصل منظم سکوهای استراحت نصب شود
اما به هر حال همانند هر سیستم دیگر باید از تمامی بخش های داربست استفاده کرد. کوتاهی در نصب هر یک از اجزاء مانند مهار بندی و صفحات زیر ستون می تواند به حوادث کاری منجر گردد.
- داربست های قابدار آدم روی استاندارد
این شکل دیگری از داربست قابدار لوله ای استاندارد است. اگرچه این داربست در وهله نخست برای فراهم ساخت امکان رفت و آمد عابرین پیاده در سطح زمین یا خیابان طراحی شده است. اما به دلیل ارتفاع بیشتر هر طبقه داربست و توزیع آسانتر مصالح بر روی سکوها در تراز های میانی اغلب در حرفه بنایی نیز از آن استفاده می شود.
داربست های متحرک
برای کارهای کوتاه مدت در مکان های متعدد بسیار مناسب اند. از این داربست ها بیشتر در حرفه های تاسیسات مکانیکی و الکتریکی استفاده می شود. دو نوع اصلی از داربستهای متحرک وجود دارد.
1 - نوع چرخدار
2 - نوع واگونی
به جز در مورد داربستهای متحرکی که از زمین بلند می شود. تمامی چرخهای دیگر داربستهای متحرک را باید به ترمز مجهر کرد.
بهتر است که داربستهای متحرک با ارتفاع بیش از یک قاب را همراه با کارگران روی سکو جابجا نکرد. چنانچه حضور کارگر بر روی سکوی کار در زمان جابجایی داربست ضرورت داشته باشد کارگر باید خود را با استفاده از سیستم سقوط گیر به یک سازه مستقل مهار کند. در برخی از مناطق چنانچه ارتفاع داربست از حد معینی بیشتر باشد حرکت دادن آن ممنوع است.
داربست های متحرک همیشه باید به نرده محافظ مجهز باشد همچنین باید آنان را با پین با یکدیگر متصل کرد. داربست هایی که به شکل محکم به یکدیگر متصل نشده اند. ممکن است در زمان افتادن در چاله یا فرو رفتگی از هم جدا شوند.
مهار بندی افقی داربست قابدار استاندارد برای جلوگیری از تا شدن آن ضرورت دارد. چرا که اتصال پین قابها و مهارها اصولاً اتصال پینی است.
داربست قابدار تاشو از این دار بستها اغلب در حرفه هایی همچون برق کاری – رنگ کاری و برپایی سقفهای آویخته استفاده می شود. عرض
این داربست ها از mm750 تا عرض استانداردی در حدود m5 / 1 متفاوت است این نوع داربست اغلب از آلومینیوم ساخته شده و به آسانی و به سرعت حمل و برپا و جابجا می شود از این داربست تنها باید بر روی سطح صاف و سخت استفاده کرد.

داربست های قابل تنظیم
اگرچه برپایی این داربست چندان آسان نیست اما این سیستم سبک بوده و ارتفاع آن به آسانی قابل تنظیم است. برای
حمل آسان این داربست از کاری به کار دیگر آن را می توان به صورت اعضای کوچک پیاده کرد. از این نوع داربست نیز تنها بر روی سطوح صاف و سخت استفاده کرد.
این داربست برای حمل بارهای سنگین طراحی نشده است.

داربست لوله ای
از این نوع داربست اغلب در مکانهایی با مانع یا برای سازمان های غیر منظم استفاده می شود. این داربست محدودیتی در تنظیم ارتفاع و عرض ندارد. کارگران که این نوع داربست را برپا می کنند. باید با تجربه باشند جداً توصیه می شود که برای هر کاربرد ویژه فردی که با طرح سازه ای کلی و ضرورت مهاربندی قطری و ضربدری آشنایی دارد. برپایی این نوع داربست نسبت به انواع قابدار لوله ای زمان بیشتری به طول می انجامد. داربست های لوله ای با ارتفاع بیش از 10 متر
باید توسط مهندس کارشناسی طراحی می شود.

داربست های سیستمی
اگرچه این نوع داربست در حد داربست های لوله ای قابل تنظیم نیست اما از آن می توان برای انواع مختلف سازه های غیر مستطیلی دایره ای یا گنبدی شکل استفاده کرد. کارکنان برپا کننده باید با این نوع سیستم آشنا بوده و توصیه میشود. که برای هر کاربرد ویژه طرح یا نقشه برپایی داربست تهیه شود.
برای این نوع داربست سیستمهای بسیار مختلفی وجود دارد. از داربست های سبک تا سازه های سنگین در این داربست ها از وسایل قفل شونده مختلفی استفاده می شود.

سکوهای کار دکلی بالا رونده:
استفاده از این سکوها در صنعت بنایی به شکل فزاینده ای متداول می شود. این سکو به ویژه برای پروژه های متوسط تا بلند مرتبه مناسب است. و اغلب کارگران نصاب رو کوب نما. نصاب های شیشه- نصاب های صفحات گچی و دیگر حرفه ها نیز از آن استفاده می کنند. برای پروژه های با ارتفاع کم تا متوسط بسته به شرایط زیر و دستورات سازنده از این تغییرات به صورت خود ایستا استفاده کرد.
از سکوهای کاردکلی بالا رونده می توان به صورت تک برجی یا با مهار کردن دکلهابه یکدیگر به صورت چند برجی استفاده کرد. سکوی کار بالا رونده معمولاً با موتور برقی یا بنزینی از دکل بالا می رود مکانیزم بالا رونده دارای سیستم ایمنی خرابی است که از پایین آمدن اتفاقی یا ناشی از خرابی سکو جلوگیری می کند.

داربست های برجی:
سکوی کار در فاصله 600 تا 900 میلیمتر زیر سکوی مصالح قرار دارد. تاامکان دسترسی راحت تری برای کارگر فراهم کند. این داربست از برج پایه و سکویی تشکیل شده که توسط وینچ بالا برده می شود. کل داربست را می توان به آسانی بالا برد. و به این ترتیب برای کارگر ارتفاع راحت تری را فراهم ساخت. به کارگران باید در مورد برپایی .استفاده . پیاده کرن و نگهداری ایمن و موثر داربست آموزش داد. همیشه باید از دستورات سازنده پیروی کرد.
برپایی و پیاده کردن داربست پی و سطح تکیه گاه داربست ها را باید بر روی سطوحی برپا کرد که برای تحمل تمامی بار های اعمال شده از طریق داربست از توانایی کافی
برخوردار باشند.
خاک های دستی تکیه گاه داربست را باید کاملاً متراکم و تسطیح کرد. گل و خاکهای نرم را باید با شن متراکم و سنگ شکسته تعویض کرد. خاکریزهای ناپایدار یا مستعد فرسایش در زیر باران را باید محدود کرد. چنانچه این کار ممکن نباشد برای پرهیز از نشست یا گسیختگی خاکریز باید داربست را به اندازه کافی به دور از خاکریز برپا کرد.
بازرسی اجزای داربست را باید بیش از استفاده از نقطه نظرهای زیر بازرسی کرد.
- آسیب دیدگی اجزای سازه ای
- آسیب دیدگی قلابها
- شکاف – گره و پوسیدگی در تخته الوارها
- تورق در تخته الوارهای لایه ای.
- سازگار بودن اجزا
مکان
بیش از برپا کردن داربست مکان آن را از نقطه نظرهای زیر کنترل شود.
- شرایط زمین
- سینمایی هوای
- موانع
- تغییر تراز سطح
- مکان و روش های مهار شده به سازه
بازرسی کامل محل از قبل بسیاری از مشکلات زمان برپایی را برطرف ساخته و امکان اجرای عملیات برپای روان- موثر و
ایمن را فراهم می سازد.

صفحات زیر ستون
در مواردی که داربست در محیط خارج و بر روی زمین ناهموار یا در محیط داخل و بر روی سسطح تراز هموار برپا می شود. باید از صفحات زیر ستون و جکهای پیچی قابل تنظیم استفاده کرد. صفحات زیر ستون باید در مرکز عرض تخته تکیه گاه قرار گرفته و پس از برپایی اولین طبقه داربست به شکل محکم میخ شوند. با قرار دادن تخته های تکیه گاه به
صورت طولی ظرفیت باربری افزایش پیدا می کنند. زیرا تخته تکیه گاه تماس بیشتری با زمین ایجاد می کنند.

شاقول بودن
پس از برپایی اولین طبقه داربست شاقول بودن همراستایی و تراز بودن آن را کنترل کرد. در صورت ضرورت باید با استفاده از جک های پیچی تنظیمات لازم را انجام داد. در صورت تراز بودن برج داربست نصب مهارها باید آسان باشد. چنانچه مهارها به آسانی نصب نشوند این نشانه غیر شاقول یا ناراستا بودن داربست است.

مهارهای سازه ای
داربست ها را باید در ضمن برپایی مطابق با دستورات سازنده و مقررات ساختمانی به سازه به شکل دیگری مهار کرد.
باقی گذاشتن این موارد یا دیگر اتصالات تا پایان کار برپایی. صرفه جویی درزمان نیست چرا که این امر می تواند به حادثه یا آسیب دیدگی منجر شود. به علاوه در بسیاری از قوانین این کار ممنوع شده است.

پایداری دار بست
قانون سه به یک
نسبت ارتفاع به حداقل بعد جانبی داربست نباید از 3 به 1 بیشتر باشد مگر آنکه
- داربست به سازه مهار شود
- برای حفظ نسبت 3 به 1 داربست به بازوهای تعادل مجهز شود.
- داربست به کابلهای مناسب مجهز شود
قانون 3 به 1 تنها تا آن جایی کاربرد دارد که بازوهای تعادل به صورت متقارن در اطراف برج دار بست قرار گرفته
باشند چنانچه بازوهای تعادل تنها در یک سمت قرار داشته باشند تنها از واژگونی داربست در آن سمت جلوگیری می
شود.
نتیجه گیری
برای آنکه داربست امکان دسترسی موثری به محیط کار فراهم سازد باید به شکل صحیحی از آن استفاده کرد.
- در زمان بالا رفتن از نردبان همیشه از تماس سه نقطه ای استفاده کنید. این روش به مفهوم استفاده از دو دست و یک پا. یا دو پا و یک دست جهت حفظ تماس با نردبان در تمامی مواقع است.
- کارگری که به هر دلیل نردبان محافظ را بر می دارد. خود باید با پایان یافتن کار آن را به جای خود بازگرداند.
- هر دو پای افرادی که بر روی سکو کار می کنند. باید بر روی سکو قرار داشته باشد. ایستادن بر روی بشکه، جعبه، نردبان یا اشیاء دیگر، جهت دسترسی به ارتفاع بالاتر بسیار خطرناک بوده است.
- سازه داربست باید توانایی تحمل بار اعمال شده را داشته باشد از قابهای سبک برای تحمل بارهای سنگین استفاده نکنید. ظرفیت باربری قابها معمولاً بسته به ارتفاع برج داربست تغییر می کنند.
- ضایعات و ابزارهای کوچک، خطر سکندری خوردن را دربردارد برای کار ایمن محیط کار مرتب و منظمی
احتیاج است.
- کارگران در زمان پیاده کردن داربست باید از ماسکهای تنفسی محافظ با فیلتر استفاده کنند. پس باید پیش از انتقال داربست از محل آن را شست.

منابع و مراجع
- مبحث 12 مقررات ملی ساختمانی ایران
- نشریه 55 سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور
- آیین نامه حفاظتی ایمن در کارگاه ساختمانی
- انجمن ایمنی اونتاریو- کانادا