سلامت افراد در پروژه های بلندمرتبه سازی

با توجه به اینکه صنعت ساخت و ساز برحسب ماهیت، متکی بر نیروي انسانی بوده و انسان سالم رکن اساسی توسعه پایدار به شمار می آید، بنابراین توجه به ایمنی و سلامت افرادي که در فرآیند اجرا مشارکت داشته یا آنانی که ممکن است درحیطه اثر عملیات اجرایی از آن آسیب ببینند، امري ضروري است و بدون توجه به نیروي انسانی هیچ فرآیندي به سمت نتیجه مطلوب حرکت نخواهد کرد و نتیجه عدم توجه به این مهم اضمحلال و از هم پاشیدگی سیستم خواهد بود.

طبق تعریف مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان، ایمنی عبارت است از:

الف) مصون و حفظ بودن، سلامت و بهداشت کلیه کارگران وافرادي که به نحوي در محیط کارگاه با عملیات ساختمانی ارتباط دارند.

 ب)مصون و محفوظبودن، سلامت و بهداشت کلیه افرادي که در مجاورت یا نزدیکی (تا شعاع موثر) کارگاه ساختمانی، عبور و مرور، فعالیت یا زندگی می کنند.

ج)حفاظت و مراقبت از ابنیه، خودروها ، تاسیسات، تجهیزات و نظایر آن در داخل یا مجاورت کارگاه ساختمانی

 د (حفاظت از محیطزیست در داخل و مجاور کارگاه ساختمانی. مدیریت ایمنی در صنعت ساخت یکی از چالش بر انگیزترین مسئولیت ها در بیشتر کشورها محسوب می شود. برخی از ویژگی هاي منحصر به فرد و ذاتی این صنعت مانند: وجود ماشین آلات سنگین، محیط هاي کاري مختلف و گسترده باعث افزایش نرخ  حوادث در این صنعت شده است. نواقص موجود در زمینه ایمنی پروژه هاي صنعت ساخت به همراه آسیب هاي جانی و مالی ناشی از وقوع حوادث در این نوع پروژه ها در تحقیقات متعددي مورد بررسی قرار گرفته است. در این میان پروژه هاي ساختمانی بیشترین آمار حوادث ناشی از کار را به خود اختصاص داده است

آمارها نشان میدهد هزینه متوسطی که جوامع انسانی به طور مستقیم یا غیرمستقیم در قبال حوادث میپردازند در حدود 3-2 درصد از متوسط تولید ناخالص ملی کشورهاي جهان است. این نرخ چیزي

در حدود رشد اقتصادي یکساله برخی کشورها است

هزینه هر روز غیبت از کار نیز به اندازه 2-3 روز کاري فرد است. همچنین مطالعات نشان میدهد هزینه هاي ناشی از حوادث و بیماري هاي ناشی از کار در برخی کشورهاي در حال توسعه در حدود 5-10درصد  از کل سود کارخانه است. بررسی  سیماي حوادث صنعتی در دنیا نشان میدهد در هر دقیقه 2 مرگ ناشی از حوادث محیط کار در دنیا رخ میدهد. این آمار به طور اختصاصی در کشورهاي در حال توسعه حداقل 4 برابر بیشتر از نرخ متوسط جهانی آن است. با توجه به رشد روزافزون صنعتی شدن دنیا مع الاسف پیش بینی میشود تا سال2020 آمار مرگهاي ناشی از بیماريهاي شغلی 2 برابر خواهد شد. در همین حال سالیانه 250 میلیون حادثه شغلی توام با غیبت از کار رخ می دهد  . بر

اساس برآورد سازمان بهداشت جهانی (WHO ) و (ILO:International Labour Organization)

هر ساله بیش از 1.2 میلیون نفر در اثر حوادث ناشی  از کار و بیماري هاي مربوط به آن جان خود را از دست می دهند و بیش از 160 میلیون کارگر دچار حوادث شغلی می شوند . بر اساس یک برآورد در کشور ما به طور متوسط در هر ساعت دست کم 3 نفر به علت حوادث گوناگون جان می سپارند و هزینه عدم رعایت مقررات واصول ایمنی معادل درآمد صادرات نفت است  بنابر گزارش سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهر تهران،هر دو روز یک حادثه ساختمانی در تهران شکل میگیرد.

در ایران کار ساختمانی با  30 درصد مرگ و میر بیشترین میزان حوادث ناشی از کار را به خود اختصاص میدهد

در سالهاي اخیر مقالات متعددي به بررسی دلایل ایجاد حوادث در پروژه هاي ساخت و ساز و لزوم ایمنی در آنها پرداخته اند . استنتون و ویلنبراك در سال 1990 یک سیستم اطلاعاتی ایمنی را بر پایه چارچوبی براي کنترل مدیریت ایمنی ارائه کردند. در این سیستم افرادي که مشغول به کار هستند را با استفاده از پیغامهایی از وجود خطرات بالقوه با خبر میکردند . چی و هو در سال 1997 پنج مدل را پیشنهاد دادند که در آنها ارتباط بین سن و نرخ حوادث را بررسی کردند و بیشترین گروه ریسک که سبب آسیب می شدند، بر اساس تاثیر متقابل سن و شغل و بر اساس مهمترین و بیشترین حوادث شغلی روي داده، رایافتند. جنادي و آسف در سال 1998 یک چک لیست بازرسی ایمنی براي ارزیابی شرایط ناایمن در پروژه هاي کوچک و پروژه هاي با مقیاس بزرگ ارائه کردند تا اختلاف بین امتیاز هر مورد بازرسی ایمنی و امتیاز کل را با هم مقایسه کنند

سواشا و همکارانش در سال 1999 عوامل موثر در ایمنی کارگاه هاي ساختمانی را مورد بحث قرار دادند. اثرات تاریخچه، اقتصادي، روانی، فنی، روش، سازمانی و بحث هاي زیست محیطی برحسب

چگونگی ارتباط این عوامل با سطح ایمنی کارگاه در نظر گرفته شدند. اطلاعات مربوط به این عوامل با حوادث ثبت شده در یک نمونه حاصل از 120 کارگر ارتباط داده شد. نتایج تحلیل عاملی نشان داد که متغیرهاي مربوط به سیاست سازمان عمده ترین گروه عوامل موثر بر عملکرد ایمنی در صنعت ساخت و ساز انگلیس هستند. پنج یافته مهم مرتبط با ایمنی کارگاه عبارتند از :

1) بحث مدیریتی در ایمنی

2) ارائه جزوات ایمنی

3)ارائه تجهیزات ایمنی

4)فراهم کردن محیطزیست ایمن

5)انتصاب مسئول ایمنی تعلیم دیده در کارگاه

سوراجی و همکارانش در سال 2001 حوادث 500 پروژه ساخت مهندسی رادر انگلیس با استفاده از احتمالات مورد ارزیابی قرار دادند و نشان دادند که حوادث در پروژه هاي ساخت شامل برنامه ریزي ساخت و ساز نامناسب  (28.8 درصد) , کنترل ساخت و ساز نامناسب (16.6 درصد)  عملکرد ساخت و سازي نامناسب ( 88 درد)، شرایط نامناسب سایت )  6 درصد)، نامناسب بودن عملکرد اپراتور  (29.9 درصد)، میباشد . تام و همکارانش در سال  2004 وضعیت مدیریت ایمنی در صنعت ساخت و ساز چین، کشف فعالیتهاي مستعد خطر در کارگاههاي ساختمانی و شناسایی عوامل موثر در ایمنی کارگاههاي ساختمانی را مورد بررسی قرار دادند. آنها نشان دادند که رفتار پیمانکاران در مدیریت ایمنی از جمله عدم تهیه تجهیزات حفاظت فردي، جلسات ایمنی به طور منظم و آموزش ایمنی موجب نگرانی شدید میشوند. در سال 2011 آنزریس و همکارانش ریسکهاي حوادث شغلی در هلند را ارزیابی کردند. مدل آنها ریسکهایی را که کارگران با فعالیتهاي گوناگون و خطرات مختلف، با آن

سروکار دارند را مورد بررسی قرار داد. ریسکها براي سه نوع از عواقب ارزیابی شدند: صدمات قابل بازگشت، صدمات ماندگار و فوت

. در این تحقیق آن ها 63 ریسک با خطرات گوناگون را شناسایی و ارزیابی و رتبه بندي کردند  علل بررسی شده توسط محققان مختلف را می توان در سه گروه اصلی تقسیم بندي کرد:

1)مشکلات سازمانی، مانند ضعف در مدیریت ایمنی پروژه،

2)مشکلات تجهیزاتی، شامل عدم استفاده یا استفاده نادرست از تجهیزات ایمنی و یا عدم شرایط و محیط ایمن در پروژه

3) خطاهاي انسانی، مانند کمبود در آموزش ایمنی

 

اعداد فازي: تئوري مجموعه هاي فازي که براي اولین بار در سال 1968 توسط لطفعلی عسگر زاده بیان شد، براي داده ها یی که داراي ابهام و عدم قطعیت در ارزیابی ریسک هستند بسیار مناسب است.

در مجموعه مرجع X , یک زیر مجموعه فازي A از  X ، بوسیله تابع عضویت yA (x )بیان می شود.که هر جز x در X در بازه 0 و 1 می باشد.مقدار تابع yA (x ) درجه ای از عضویت x در A است. هرچه قدر yA (x ) بزرگتر باشد درجه عضویت x در A قوی تر است.

انواع بسیار متنوعی از اعداد فازي با نام ها و مشخصه هاي متفاوت تعریف شده و در تحقیقات به کارگرفته شده اند. اما دو نوع از این اعداد کاربرد گسترده تري به ویژه در مدیریت و ارزیابی ریسک

دارند. این دو نوع، اعداد مثلثی فازي و اعداد ذوزنقه- اي فازي نام دارند که اعداد مثلثی فازي نوع خاصی از اعداد ذوزنقه اي فازي می باشند. بنابرا ین در این تحقیق از اعداد فازي ذوزنقه اي استفاده شده است.

 

مدل ارزیابی ریسک

 

تشکیل تیم پروژه: براي بررسی ریسکها ابتدا یک گروه براي ارزیابی ریسک ها تشکیل می دهیم. افراد عضو این گروه متخصصین با رویکردها، تخصصها و سوابق مختلف می باشند، بطور مثال مدیر پروژه، رییس کارگاه، مد یر.(Safety and Environment Health,) HSE

پرسشنامه ها با استفاده از قضاوت این افراد تکمیل میشوند و به هر  متخصص با در نظر گرفتن سلیقه و سابقه اي که در زمینه کاري خود دارد، یک ضریب به نام ضریب مشارکت میدهیم که این ضریب با تغییر شرایط پروژه و افراد تغییر می کند.

 

شناسایی ریسک ها : هدف از این مرحله شناسایی بیشتر ریسک ها می باشد زیرا تا ریسکی شناخته نشود سایر مراحل مدیریت ریسک بر روي آن صورت نمی گیرد. روشهاي مختلفی براي شناسایی ریسکها وجود دارد. در این مقاله ریسکها از طریق مصاحبه و هم فکري با ا فراد متخصص در زمینه بلندمرتبه سازي و HSE وهمچنین چک لیستهاي مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان، شناسایی و سپس دسته بندي شدند و این مرحله بسیار مهم است زیرا فرایند  تحلیل و ارزیابی ریسک و پاسخ به ریسک در مورد ریسک هاي شناسایی شده انجام می شود. شناسا یی ریسک ها یک فرایند تکرارپذیر است زیرا ماهیت ریسک ها در حال تغییر است و همچنین ریسک هاي جدید بوجود می آیند

 

تعریف توابع فاکتور ریسک: فاکتور ریسک (RF: Risk Factor) توسط دو پارامتر اندازه گیري  می شود. احتمال وقوع ریسک RP: Risk ) (Probability و شدت اثر ریسک RI: Risk) (Intensity

پارامتر شدت اثر ریسک شامل پتانسیل اثر هر عامل بر روي هدف پروژه از قبیل زمان، هزینه و کیفیت و سلامت افراد و محیطزیست می باشد.

 

تعریف پارامتر هاي زبانی: پارامترهاي زبانی که براي ارزیابی پارامترهاي ریسک RP ،RI ،استفاده می شوند، عبارتند از

• براي شدت اثر (RI) پنج واژه زبانی استفاد شده است
• خیلی کم : (VL:Very Low )
• کم : (L:Low)
• متوسط : (M:Medium)
• زیاد : (H:High)
• خیلی زیاد : (VH:Very High)

 

 

براي احتمال وقوع (RP)  پنج واژه زبانی استفاده شده است :

خیلی کم : (VL) , کم (L) , متوسط (M) , زیاد (H) و خیلی زیاد (VH)

 

اندازه گیري پارامترهاي RI  و  RP :

RI و RP در ساختار شکست ریسک ها، در هر سطح،  بوسیله تمام افراد گروه ارزیابی ریسک، با استفاده از پارامترهاي زبانی اندازه گیري می شود. پس از آن متغیرهاي زبانی باید به اعداد فازي تبدیل شوند. یکی از مهمترین نکات کلیدي در مدلسازي فازي، تبدیل این متغیرهاي زبانی به اعداد و توابع فازي است که بتوانند ابهام و عدم قطعیت را بیان کنند.

 

RI = RI Äc ÅRI Äc Å ÅRI Äc

 

RP = RP Äc ÅRP Äc Å ÅRP Äc

 

 RPi و RI به ترتیب متوسط اعداد فازي داده شده براي شدت اثر و احتمال وقوع ریسک  i ام می باشد

C  ضریب اشتراك هر متخصص و  m  تعداد  متخصصین در گروه ارزیابی ریسک میباشد.

 

استنتاج فازي: در این مرحله RP و RI بدست آمده از مراحل قبل را به عدد فازي که ریسک کلی پروژ (ORF:Overall Risk Factor) را بیان می کند، تبدیل می کنیم:

ORF i = RI i Å RP i - RI i ÄRP i

 

 

فازي زدایی: فازي زدایی از اعداد فازي یک فرایند بسیار مهم براي ارزیابی ریسک در محیط فازي می باشد. براي فازي زدایی چندین روش وجود دارد که در این مقاله از روش متوسط ماکزیمم ها

 (MOM:Middle of Maximum)استفاد میکنیم.

 

درجه بحرانی بودن ریسک: براي پاسخ به ریسک ها بهتر است درجه بحرانی بودن ریسک بدست آید که بتوان بر روي آنها بحث کرد.

 

ارزیابی ریسک های ایمنی در پروژه های بلند مرتبه سازي

 

تشکیل تیم پروژه: براي بررسی ریسکها ابتدا یک گروه براي ارزیابی ریسک ها تشکیل داده شد. رویکردها، تخصصها و سوابق مختلف در زمینه بلندمرتبه سازي میباشند. براي دادن ضریب به افراد

گروه ارزیابی ریسک سابقه کاري در زمینه بلندمرتبه سازي، میزان تحصیلات و رشته تحصیلی ملاك قرار داده شد.

شناسایی ریسک ها: در این پروژه ابتدا با استفاده از استاندارد مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان 10 گروه ریسک شناسایی و پرسشنامه اولیه تهیه شد. در پرسشنامه شماره 1 , 10گروه ریسک نوشته و بین 10 نفراز متخصصین در زمینه بلندمرتبه سازي توزیع شد و از آن ها خواسته شد که ریسک هاي موجود در هر گروه را با توجه به تجربه و اطلاعات پروژه هاي قبلی خود، بنویسند. پس از جمع آوري پرسشنامه ها ریسکهاي نوشته شده توسط متخصصین استخراج شد. در ابتدا متخصصین 87 ریسک را بیان کردند که برخی از آنها از درجه اهمیت کمتر برخوردار بودند و برخی دیگر در یک گروه قرار داشتند. بنابراین با توجه به نظر متخصصین تعدادي از ریسک هاي کم اهمیت تر حذف شدند و براي تکمیل آنها از چک لیست هاي استاندارد مربوط به ایمنی ساخت و ساز و تحقیقات قبلی انجام شده در این زمینه و همچنین آمار حوادث تامین اجتماعی استفاده شد و جمعاً 46 ریسک مهم در زمینه ایمنی شناسایی شدند. سپس ساختار شکست آنها رسم شد. پس از شناسایی نهایی ریسک ها، پرسشنامه دیگري طراحی و در آن به ازاي هر ریسک، شدت اثر و احتمال وقوع آن از متخصص پرسیده و از متخصصین خواسته شد که به تمامی ریسکهاي ایمنی پروژه پاسخ دهند و شدت اثر و احتمال وقوع هر ریسک را به صورت عبارات زبانی  بیان کنند.

 

تعریف پارامترهاي زبانی: پس از جمع آوري پرسشنامه ها باید پاسخهاي زبانی داده شده به احتمال وقوع و شدت اثر هر ریسک به اعداد فازي تبدیل

شوند. براي این به پاسخ هاي داده شده عدد فازي مربوطه را اختصاص میدهیم و در انتها میانگین تمام پاسخها را با توجه به ضریب مشارکت  بدست می آوریم.

 

ارزیابی ریسک: پس از شناسایی ریسک ها، فاکتور ریسک  بدست آمد و در نهایت ریسکها رتبه بندي شدند. براي محاسبات فازي مربوط به ضرب، از  α-cut استفاده شد.

در نهایت مقادیر فازي بدست آمده براي ریسک مصالح قابل اشتعال را فازي زدایی شد و مقدار کلی فاکتور ریسک برابر 0.6365 بدست آمد.

 

محاسبه درجه بحرانی بودن ریسک ها :

پس از محاسبه مقدار فاکتور ریسک، براي پاسخ به ریسک ها باید درجه بحرانی بودن ریسک به صورت دقیق محاسبه گردد. زیرا مقدار بعضی از ریسک ها می تواند در دو محدوده قرار گیرد.

 

بحث و نتیجه گیري

پس از ارزیابی ریسک هاي ایمنی در پروژه هاي بلندمرتبه سازي با استفاده از توزیع پرسشنامه و جمع آوري نظر 35 متخصص و در این زمینه و با استفاده از اعداد فازي ذوزنقه اي به این نتیجه رسیدیم که در پروژه هاي بلند مرتبه، ریسک هاي ایمنی بسیار بحرانی هستند و بسیاري از آنها روي سلامت افراد هم بصورت کوتاه مدت و هم دراز مدت اثرات جبران

ناپذیري میگذارند. همچنین این ریسک ها بصورت مستقیم و غیر مستقیم بر روي زمان، کیفیت و هزینه پروژه تأثیر میگذارند چرا که هزینهاي که براي یک نیروي جدید باید پرداخته شود و زمانهاي از دست رفته میتواند بسیار بحرانی و مهم باشد. در تحقیق انجام شده، ده گروه کلی ریسک شناسایی شد که با ارزیابی هاي انجام شده ریسک هاي کار در ارتفاع ریسک بحرانی بدست آمدند و باید براي کاهش یا حذف آن ها اقدامات کنترلی را انجام داد. از بین ریسک هاي زیر گروه هاي  اصلی، مطابق نتایج بدست   آمده سقوط افراد و اشیا، ریسک گودبرداري و تخریب ریسک هاي بحرانی بدست آمدند که پاسخ به آنها ضروري میباشد و همچنین 13 ریسک، به عنوان ریسک هاي مهم با درجه اي بحرانی بدست آمدند  که پاسخ به این ریسک ها لازم می باشد. در واقع بحرانی ترین ریسک در بلندمرتبه سازي، کار در ارتفاع و سقوط افراد است که درجه بحرانی بودن یا بزرگی آن 96 % در ناحیه بحرانی و 4 % در ناحیه مهم است که این نشان دهنده درجه بالاي اهمیت این ریسک است. نتایج بدست آمده با نتایج تحقیقات گذشته مانند لیو و تساي در سال2012، گورکانلی و مورگان در سال  2009 ,  آنزریس و همکارانش در سال 2011 , مارهاویلاس و همکارانش در سال 2011,  پرلامان و همکارانش در سال  2011دارد؛ بنابراین توصیه می شود براي کاهش اثرات منفی آن، از روشها و تجهیزاتی که خطر سقوط افراد در حین کار را از بین ببرد استفاده گردد. هرگز در ارتفاعات به تنهایی کار نشود. هنگام کار در ارتفاع از کمربندها و طناب هاي نجات مخصوص کار در ارتفاع مجهز به گیره ها و سایر وسایل نگهداري استفاده شود، از دیوارهاي موقت ایمن (گارد ریل) در طبقات استفاده شود، در انجام کاره ایی که احتمال عبور، سقوط افراد و اشیاء وجود دارد و زمان انجام زیاد است، استفاده از شبکه هاي (توري) ایمنی ضروري است، هر کارگري که در طبقات کار میکند باید از خطر سقوط محافظت شود، بدین منظور مهیا کردن گاردریل ها)باند حفاظ( فنس ها، موانع، پوشش ها یا بندکشی مورد نیاز میباشد.

همچنین با بررسی هاي انجام شده در ریسکهاي بحرانی هر گروه متوجه شدیم بسیاري از این ریسکها به دلیل فقر فرهنگ درست ایمنی و عدم استفاده یا استفاده نادرست از تجهیزات ایمنی و یا عدم شرایط به وجود می آیند. چرا که ریسک هاي بحرانی موجود در هر گروه، ریسک هایی هستند که هر فرد می تواند با بالابردن فرهنگ کاري خود، در کاهش آنها بسیار مؤثر باشد. مثلا در یک کارگاه مشاهده شد که کارگر به دلیل اینکه مورد تمسخر دیگران واقع نشود از وسایل حفاظت فردي استفاده نمی کردند. این مصداق کامل ضعف فرهنگ ایمنی می باشد. علاوه بر فرهنگ ایمنی، عدم آگاهی مسئولین ایمنی کارگاه ها از خطرات شغلی و عوامل  زیان آور محیطی باعث بسیاري از حوادث جبران ناپذیر

میشود. بنابراین براي کاهش بسیاري از این ریسک ها باید فرهنگ ایمنی در کارگاهها و شرکت هاي مربوطه و همچنین در بین تمامی افراد درگیر در پروژه افزایش یابد که این موضوع با تحقیقات حنیفی

، تام و  یزدي و همکارانش در سال 2012 و تام و همکارانش در سال 2004همخوانی دارد.

محاسبه درجه بحرانی بودن برای ریسک مصالح قابل اشتعال بستگی کامل به ماهیت ریسک ها و اهمیت پروژه دارد و مدیر HSE یا مدیر پروژه میتواند با توجه به اهمیت پروژه به ریسک هاي آن پاسخ دهد. مثلاً ممکن است در یک پروژه، بر حسب ماهیت، ریسک هاي داراي درجه بحرانی  پاسخ داده شود یا در پروژه دیگر ریسک هاي با درجه زیاد نیز مهم باشد که پاسخ داده شوند. محاسبه درجه بحرانی بودن برای ریسک همچنین میتواند در بهبود سلامت در پروژههاي بلند مرتبه و ساخت و سازهاي شهري، به مدیران پروژه بسیار کمک کند.