جرات ورزی به عنوان یک مهارت ارتباطی موثر

ارتباط یکی از مهمترین زمینه های سلامت زندگی اجتماعی و منشا فرهنگ و به عنوان زمینه و مبنای حرکت و ارتقای انسانی است که اگر ویروسی شود، بی شک پایه اصلی زندگی می لغزد و رضایت از آن محو می شود. در این میان ارتباط موثر با دیگران، مهارتی است که انسان را در موقعیت ممتاز و بهتری قرار می دهد و دستیابی به موفقیت و خوشبختی را سهل تر می سازد. ارتباط موثر رابطه ای است که در آن شخص به گونه ای عمل می کند که در آن علاوه بر اینکه خودش به خواسته هایش می رسد،

افراد مقابل نیز احساسرضایت دارند. یکی از مهارت های ارتباط موثر، جرات ورزی است. افرادی که از مهارت جرات ورزی ) حد وسط برخورد منفعلانه و پرخاشگری( بی بهره اند، نمی توانند از خودشان دفاع نمایند؛ بنابراین غالبا در برخورد با دیگران منفعل، پشیمان و ترسو بوده و به جای اهمیت به نیازها و خواسته خود ، از خواسته ها و نظر دیگران تبعیت می کنند.

جرات ورزی مهارتی است در راه خود کارآمدی و خود کنترلی افراد که اعتماد به نفس و عزت نفس آنها را تقویت می کند. این مهارت که جزو مهارت های مقابله با خشم و همچنین بهترین روش ارتباط رضایت بخش با دیگران است بسان سایر مهارتهای ارتباطی نیازمند دانش ، تدبیر،مذاکره و انعطاف پذیری است. در این قسمت ضمن طرح موضوعاتی پیرامون جرات ورزی به بخشی از راههای تقویت ارتباط جراتمندانه پرداخته می شود.

جرأت ورزی، یعنی دفاع از حقوق خود و بیان افکار و احساسات خویش که به شیوه ی مستقیم صادقانه و مناسب انجام شود. افراد جرأت ورز برای خود و دیگران احترام قائل هستند. آنها منفعل نیستند و ضمن اینکه به خواسته ها و نیازهای دیگران احترام می گذارند اجازه نمی دهند دیگران از آنها سوء استفاده کنند و به شیوه ء قاهرانه با آنان ارتباط برقرار کنند. توجه داشته باشید که جرأت ورزی و پرخاشگری از یکدیگرمتمایزند. پرخاشگر بودن به معنی دفاع از حقوق خود به شیوه ای خصمانه است که فرد سعی می کند نیازها وخواسته های خود را از طریق قالب شدن، توهین وتحقیر دیگران برآورده کند که در این میان برای حقوق و خواسته ی دیگران اهمیتی قائل نیستند.

برای درک بیشتر تفاوت جرأت ورزی ) حد وسط برخورد منفعلانه و پرخاشگری ( با هریک از رفتار انفعالی و پرخاشگرانه به مثال های زیر دقت نمایید.

. فردی در صف خرید می خواهد خودش را جلوی شما جا بزند و می گوید: اجازه می دهید زودتر از شما خرید کنم؟ من عجله دارم.

پاسخ انفعالی: خیلی خوب؛

پاسخ پرخاشگرانه: آهای، می خواهی چه کار کنی، برو آخر صف بایست؛

پاسخ همراه با جرأت ورزی: متأسفم، نمی توانم، من هم عجله دارم.

 یکی از هم کلاسی ها جزوه درسی شما را برای شب امتحان طلب می کند.

پاسخ انفعالی: من خودم نیاز دارم، ولی باشد.

پاسخ پرخاشگرانه: خیلی پررو هستی که شب امتحان چنین تقاضایی می کنی، فراموشش کن.

پاسخ همراه با جرأت ورزی: خوشحال می شدم به شما کمک کنم از قبل برای مطالعه شب امتحانی برنامه ریزی کرده ام. ای کاش زودتر می گفتید.

انواع رفتار جرأت مندانه

رفتار جرأت مندانه طبقه بندی های فراوانی شده است، برخی ابراز وجود در رفتار جرآت منانه را دارای چهار مؤلفه می دانند و برخی نیز به طور کلی رفتارهای جرأت مندانه را به سه گروه کلی تقسیم می نمایند:

• بیان جرأت مندانه احساسات مثبت و منفی.
• رد جرأت مندانه خواسته های نابجای دیگران و مقاومت در برابر آنها.
• درخواست های جرأت مندانه از دیگران.

هدف های جرأت ورزی

در مهارت جرأت ورزی هدف، تغییر در خود فرد است نه تغییر در دیگران تا بتواند نیازها، احساسات و افکار خودرا ابراز کرده واز آسیب های احتمالی در امان بماند. بدین معنا که گاه ممکن است فرد علیرغم استفاده از رفتار های جرأت

مندانه به خواسته های خود نرسد ولی از اینکه جواب منفی داده شود ناامید نشود ودرخواست جرأتمندانه خودرا از شخص دیگری می نماید تا به حل مشکل دست یابد.

مزایای رفتار جرأت مندانه

1 . از مهمترین مزایای جرأت مندی ، احساس مثبتی است که فرد درباره خود دارد. افراد جرأت مند در مقایسه با افراد سازشگر و پرخاشگر درباره خود احساس بهتری دارند. آنها احساس عزت نفس دارند و خود را شریف و عزیز می بینند.

. 2 مردم افراد جرأت مند را صریح و صادق می دانند و معتقدند چنین افرادی اهل چاپلوسی، تملق و نفاق نیستند. این افراد آنچه را می توانند انجام دهند مطرح می کنند. بنابراین مردم به چنین افرادی بیشتر اعتماد دارند گرچه به ظاهر آن را نشان ندهند.

3   . زندگی افراد جرأتمنمد، معنا دار است. اینان به دیگران اجازه می دهند تا مستقل بیندیشند و عمل کنند و خود نیز افزون بر در دسترس قرار د ادن خواسته هایشان، از زورگویی، تحکم، زبونی و ذلت فاصله می گیرند.

پیامد های منفی نداشتن جرأت

جرأتمند نبودن می تواند مشکلات زیر را به وجود آورد:

1 . افسردگی، عصبانیت از خود، احساس درماندگی، ناامیدی و نداشتن کنترل در زندگی؛

2 .  رنجیدگی و عصبانیت از دیگران؛

3 . ناکامی در بسیاری از موقعیت هایی که فرد نمی تواند به خواسته های خود برسد؛

4  .انفجار خشم) وقتی خشم به شیوه مناسبی ابراز نشود، روی هم انباشته شده در مواردی به شکل نامناسب و پرخاشگرانه ابراز می شود(؛

5 . اضطراب و در پی آن، اجتناب از افراد و موقعیت هایی که سبب ناراحتی و از میان رفتن فرصت های زیاد می شود؛

6. ضعف در روابط بین فردی و ناتوانی در بیان احساسات مثبت و منفی که باعث می شود فرد مقابل از احساسات و خواسته های فرد اطلاعی نداشته باشد و نتواند اقدامی در جهت حصول آنها انجام دهد؛

7 . مشکلات جسمانی مانند سردرد، زخم معده، فشارخون بالا و تجربه استرس که عوارض جسمانی زیادی به همراه دارد؛

 . 8رفتار منفعل که باعث می شود فرد نتواند در برابر دیگران قاطعانه عمل کند؛

9 . تقویت رفتار دیگران که باعث می شود توقع آنان بیشتر شود و برای بدست آوردن خواسته های خود، اصرار بیشتری داشته باشند؛

 

عوامل دوری از رفتار جرأتمندانه

عوامل زیر فرد را از رفتار جرآت مندانه دور می کند:

1  . فرد فکر می کند، دیگران او را به سبب کارهایی که برای آنها می کند، دوست دارند؛ بنابراین اگر مستقل عمل کند دیگران او را دوست نخواهند داشت.

2 . فرد در زمینه رضایت، احساسات و راحتی دیگران احساس مسئولیت می کند؛ لذا از این که به دیگران « نه » بگوید و آنها را از خود ناراحت سازد، احساس گناه می کند.

3 . فرد رفتار جرأت مندانه را با از خودگذشتگی، ایثار و فداکاری در تناقض می بیند؛ لذا اعتقاد دارد که اگر از پذیرش درخواست دیگران سر باز زند، آدم بد و خود خواهی تلقی خواهد شد.

4.  احساس مهم و باارزش بودن در مواقعی که7درخواستی از او می شود و اعتقاد به این که اگر یک بار درخواست دیگران را نپذیرد آنها دیگر او را به شمار نخواهند آورد.

5   . چنین افرادی یاد گرفته اند که باید همیشه دیگران را از خود راضی و خوشحال نگه دارند و خوب نیست که خواسته های خود را بر خواسته های دیگران ترجیح دهند؛ بنابراین اگر کسی چیزی گفت یا کاری که باعث ناراحتی فرد شد، نباید چیزی بگوید و اگر این کار ادامه پیدا کرد بهتر است فقط بکوشد از او فاصله بگیرد.

چنین افرادی وقتی کاری را انجام می دهند که به آن تمایلی ندارند، احساس بدی درباره خود یافته از فرد مقابل رنجیده می شوند و بی میلی خود را به طور ناخواسته و به شکل غیر کلامی ) سکوت، اخم کردن، دیر حاضر شدن و انجام کارها به شکل سرسری و بدون دقت لازم ( نشان می دهند.

 

راهکارهایی برای ابراز جرأت مندی

. 1 نه  گفتن

روش های متعددی برای ابراز جرأت مندانه «نه » وجود دارد که برخی از آنها عبارتند از:

الف( صرفا گفتن « نه » نظیر : نه متشکرم، من شب ها از خانه بیرون نمی روم .

 

 .2 تغییر دادن موضوع:

در این روش سعی بر آن است که موضوع صحبت عوض گردد.

فردا امتحان داریم؟

راستی فیلم دیشب را دیدی؟

 

 . 3  دلیل آوردن

روحیه ام با این جور میهمانی ها سازگاری ندارد و ضعیف می شود.

رفتن به جایی را که نمی شناسم، اصلا درست نمی دانم.

 

4  . ایجاد احساس شخصیت مهم تر در طرف مقابل

از شما انتظار نداشتم چنین پیشنهادی به من بدهی!

من روی شما یک جور دیگر فکر می کردم!

 

 . 5 ارائه پیشنهادی بهتر

حاضرم با شما به تئاتر، سینما و یا منزل شما بیایم ولی به میهمانی در جایی که سایر میهمان ها را نمی شناسم نمی آیم.

 

6  . شان دادن شأن بالای خانوادگی خود

در خانواده ما رسم نیست که در این جور میهمانی ها شرکت کنیم.

اگر این موضوع را در خانواده خود مطرح کنم، خیلی متعجب می شوند.

 

7  . بیان موضوع در قالب شوخی

من هنوز بچه ام، هنوز به اندازه کافی برای میهمانی شبانه بزرگ نشدم.

 

 . 8 پافشاری و اصرار در رد درخواست

دیگر حرفش را نزن، من اهلش نیستم و به هیچ وجه نخواهم آمد.

 

 .9 دور شدن از موقعیت:

 در مواقعی که فرد بیش از اندازه اصرار می ورزد.

 

10 . ابراز همدلی

شاید دلت می خواست که من در جشن تولدت باشم، این موضوع را می فهمم ولی متأسفانه من اهل شرکت دراین جور مراسم نیستم.

 

 . 12  تشکر و قدر دانی

لطف کردید که مرا به میهمانی خود دعوت نمودید، ولی من دوست ندارم و نمی آیم.

 

فرهنگ گفتاری در رفتار جرأتمندانه

شایسته است در ابراز مهارت جرأت ورزی سعی نمایید، فرهنگ گفتاری خود را به اشکالی که در زیر بدان اشاره خواهد شد، تغییر دهید.

1 . مطمئن شوید که طرف مقابل از شما چه می خواهد. اگر مطمئن نیستید، بگویید« باید درباره آن فکر کنم ». از این راه، فرصتی را برای پاسخ دادن مشخص کنید.

 . 2 اگر مطمئن نیستید از شما چه چیزی را خواسته اند، توضیح بیشتری بخواهید.

 . 3 تا جایی که می توانید، پاسخ های کوتاه دهید و از آوردن دلایل زیاد و دادن توضیحات طولانی خودداری کنید.

 . 4 از عبارت هایی با واژه «من » استفاده نمایید و به جای سرزنش و یا محکم کردن طرف مقابل، موضوع را طرح نمایید.

 . 5  به جای عبارت هایی نظیر « فکر نمی کنم بتوانم... »، از واژه «نه » استفاده نمایید.

6 . حرکت های غیر کلامی خود را با پیامی که می دهید، هم خوان سازید.

7  . در مواردی که ناچارید، امتناع خود را چند بار تکرار نمالیید، نباید برای هر بار دلیل جدیدی بیاورید، بلکه کافیست همان گفته پیشین را تکرار نمایید.

8  . اگر با وجود تکرار پاسخ، باز هم طرف مقابل اصرار می ورزد، باید سکوت کرد و یا اینکه موضوع بحث را عوض کرد.

9  . به یاد داشته باشید که رفتار جرأت مندانه ضرورتاٌ شما را در راه رسیدن به اهدافتان موفق نمی سازد.

10  . توجه داشته باشید که دیگران نیز حق دارند جرأت مندانه عمل کرده و با خواسته های شما مخالفت نموده و احساسات و عقاید خود را بیان کنند. هرچند رفتار جرأت مندانه معمولا نتایج مثبتی در پی دارد، اما برخی افراد در برابر آن واکنش منفی نشان می دهند، لذا در هر موقعیتی، پیش از تصمیم به انجام یک رفتار جرأت مندانه، ابتدا باید پیامد های آن را در نظر گرفت.